سازه‌های آبی شوشتر و نبوغ معماری ۲ هزارساله

– برج کلاه فرنگی

پیش از بند میزان، برجی به اسم کلاه فرنگی در سازه های آبی شوشتر قرار گرفته است. این برج روی پایه‌هایی به طول ۴ متر قرار گرفته و به صورت ۸ ضلعی طراحی شده است. برج با سنگ‌های تراش خورده تزئین شده ولی فقط ۷ متر از ارتفاع آن باقی مانده است. هنوز دقیق نمی‌دانیم که چرا این برج درست شده ولی برخی باور دارند که اینجا جایی بوده که شاپور ساسانی روی کار سربازان رومی و کارگران نظارت می‌کرده است. از میدان ۱۷ شهریور به سادگی می‌توانید برج کلاه فرنگی را ببینید.

– بند میزان

بند، یکی از مهم‌ترین بخش‌های سازه های آبی شوشتر به حساب می‌آید. این بخش چندین دهانه دارد و آب رودخانه را به دو بخش شُطیط و گَرگَر تقسیم می‌کند. نحوه عملکرد آن هم به این صورت است که اگر دبی آب شُطیط از یک سوم بیشتر شود، مازاد آب را به گَرگَر منقل می‌کند. برعکس این عملکرد را هم انجام می‌دهد. این خود یک معماری حیرت‌انگیز به حساب می‌آید.

چون بند آب را به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کند به آن بند میزان می‌گویند. این بند اسم‌هایی مثل قیصر، شاپوری، دولت‌شاه، تراز، خاقان و محمدعلی شاه هم دارد. بند از سنگ و ساروج درست شده و در بخش انتهایی برج کلاه فرنگی قرار گرفته است.

– رودخانه و پل بند گرگر

رود کارون چندین شاخه فرعی دارد که رودخانه گرگر یکی از آن‌ها است. این رود به دستور اردشیر ساسانی به صورت دستی و مصنوعی درست شده است. بستر رود سنگفرش شده و با بست‌های فلزی هم به هم وصل شده‌اند تا بستر رود عمیق‌تر نشود. این رود به چرخه سازه های آبی شوشتر کمک می‌کند.

در بخش پایینی بند میزان، آسیابی قرار دارد که پل بند گرگر و سه تونل دیگر به اسم‌های بلیتی، شهر و سه کوره آب آن را تامین می‌کنند. این آب از روی صخره ها و تونل‌ها عبور می‌کرد تا آسیاب حرکت کند. حالا که دیگر کسی نیست تا گندمش را آسیاب کند، آب به صورت آبشار از روی صخره پایین می‌آید و منظره‌ای دلنشین درست می‌کند.

– پل بند برج عیار

روی رود گرگر، در قسمت پایینی آبشارهای سازه های آبی شوشتر پل بند برج عیار قرار گرفته است. آب این پل به کمک تونل بلیتی تامین می‌شد. هنوز هم در بخش شرقی بند برج عیار می‌توانید باقی مانده اتاقک‌ها و کانال‌های آن را ببینید.

– پل بند شادروان

اگر کنار رود کارون قدم بزنید، هنوز هم می‌توانید بقایای یکی از مهم‌ترین پل‌های سازه های آبی شوشتر را ببینید. پل بند شادروان، زمانی توسط شاپور اول با آجر ساخته شد تا آب شوشتر را بالا بیاورد. یکی از کسانی که در مورد پل بند شادوران صحبت کرده و آن را از نزدیک دیده است، ابن حوقل است که در کتاب خود صوره الارض در مورد آن نوشته است.

– پل شاه علی

پل شاه علی در واقع همان بند شاه علی است و ۳ دهانه مهم دارد. این پل روی نهر داریون قرار گرفته است. پل شاه‌ علی یک پل ارتباطی بود و در دوره صوفی و پهلوی دوم هم از آن استفاده می‌کردند. این پل شوشتر را به روستاهای جنوبی آن متصل می‌کرد. اما بین اهواز و شوشتر پل جدیدی درست شد و استفاده از این پل منسوخ شد.

– پل بند لشکر

کنار امام زاده عبدالله و روی نهر رقط پل بند لشکر مجموعه سازه های آبی شوشتر درست شده است. شهر شوشتر ۶ دروازه تاریخی داشت که یکی از آن‌ها کنار این پل‌ بند بود. هنوز هم می‌توانید بقایای آن را ببینید. این مکان هنوز هم پابرجاست و در سال ۸۷ هم آن را مرمت کردند. در زمان مرمت پل بند لشکر، آثار یکی دو گور اشکانی هم در کنار پایه‌های این پل پیدا شد. این نشان می‌دهد که ممکن است این افراد در اینجا کار می‌کردند که همانجا هم دفن شده‌اند.

– بند خاک

از نهر داریون، آبی به اسم نهر رقط مجموعه سازه های آبی شوشتر جدا می‌شد. این آب توسط بند خاک بین این دو نهر تبادل می‌شد. این سازه به شکل حرف u طراحی شده و ۲ بخش مختلف دارد. یکی از آن‌ها روباز و یکی دیگر سرپوشیده است.

این بند برای جلوگیری از سیل طراحی شده بود. به لطف این بند، سیل دشت میاناب و شوشتر را تهدید نمی‌کرد. متاسفانه در دهه ۶۰، برای درست کردن یک خیابان کمربندی، بخش زیادی از این بند تخریب شد و از بین رفت.

– پل بند شرابدار

در مسیر نهر رقط و در قسمت جنوبی شوشتر، بند شرابدار قرار گرفته است. بند شرابدار بخش مهمی از سازه های آبی شوشتر به حساب می‌اید و از سنگ و ساروج درست شده است. این پل بند نقش پل ارتباطی هم داشته و باروی خرم که یک قلعه نظامی بود را به بخش شمالی نهر داریون متصل می‌کرد. این بند برای آبیاری باغ‌های انگور استفاده می‌شد. خود بند شرابدار در بین دو بخش مهم‌دیگر به نام‌های پل بند لشکر و پل بند خداآفرین واقع شده است.

– بند دختر نهر داریون

رود کارون جایی نزدیک قلعه دختر از آخرین تنگه کوهستانی عبور می‌کند. بند این بخش را بند دختر نام‌گذاری کرده‌اند. بند دختر نهر داریون، اسم خود را از قلعه دختر گرفته است. البته برخی از باستان شناسان معتقدند که این بند منتسب به الهه آب و باروری آناهیتا بوده است به همین دلیل به آن بند دختر می‌گویند.

– سیکا

همانطور که گفتم، سازه های آبی شوشتر در واقع یک مجموعه سد و آسیاب بود. این محوطه را سیکا می‌نامیدند. سیکا دارای ۳۲ آسیاب بود که نیروی آب را به حرکت تبدیل می‌کرد تا همه این آسیاب‌ها بچرخند. از بخش سیکا برای تفریح و تفرج و استراحت استفاده می‌شد و به صورت سقف‌بندی شده طراحی شده بود. در دیواره سیکا جوی آبی قرار دارد که از نظر معماری بسیار قابل توجه است. آب این رود به یک حوض ۸ ضلعی می‌ریزد و فضایی جالب درست کرده است.

توصیه‌هایی برای بازدید از سازه آبی شوشتر

برای بازدید از سازه های آبی شوشتر یک کوله پشتی با خودتان بردارید و اگر دوست دارید عکس‌های قشنگی از این سازه و معماری خارق‌العاده آن بگیرید، حتما دوربین عکاسی با خودتان ببرید. همانطور که می‌دانید در هر سفری لازم است پول نقد و مدارک شناسایی هم همراه داشته باشید. اگر می‌خواهید خانوادگی برای بازدید از اینجا بروید، مراقب بچه‌ها باشید تا آسیب نبینند. نکته مهم دیگر این که از بردن خوراکی با خودتان خودداری کنید؛ کفش و لباس مناسب برای پیاده‌روی با خودتان ببرید و از دیدن شاهکاری که زمانی با کمترین امکانات درست شده لذت ببرید.

انتهای پیام