به گزارش پایگاه خبری تحلیلی تسریر، به نقل از خبرگزاری مهر، «مردمی سازی»، «اقتصاد»، «دانش بنیان» حالا دیگر سه حلقه یک زنجیره مهم به شمار می‌روند که ایرانِ آینده، مولد و فناور به آن نیاز دارد. کارکرد این زنجیره به این صورت است که با تکیه بر تولید مردم پایه، توجه به سرمایه انسانی و ظرفیت‌های علمی و فناورانه می‌توان شاهد شکل گیری یک اقتصادِ دانش بنیان به معنای ماهوی آن باشیم.
اهمیت استراتژی «تولید بومی» در کشور و همینطور چالش‌های اقتصادی که به تعبیر رهبری نقطه ضعف اصلی نام گرفت، سال ۱۴۰۳ برای دومین بار به مانند سال ۱۳۹۹ سال «جهش تولید» نام گذاری شد که البته رهبری این بار تاکید ویژه‌ای نسبت به «مشارکت مردم» در تحقق این راهبرد داشتند. ایشان فعال شدن ظرفیت‌های بزرگ مردمی را به عنوان راهبرد اصلی امسال برای پیدایش فصل جدیدی از اقتصاد ایران در نظر گرفتند.
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به عنوان یک نهاد دولتی مؤثر در توسعه حوزه دانش بنیان، در سال ۱۴۰۲ «اقتصاد دانش بنیان» و «مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان» را به عنوان دو محور و رویکرد مهم در دستور کار خود قرار داد و در همین راستا تیرماه ۱۴۰۲ ستاد پیشران مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان به منظور شناسایی عرصه‌های اساسی مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان و تمرکز بر رفع موانع و گلوگاه‌ها و توجه ویژه به توسعه فناوری‌های توانمندساز کشور خصوصاً در شرایط تحریم با تکیه بر توان مردمی راه اندازی شد.
در راستای پیگیری روند تحقق شعار امسال چندی پیش با جواد مشایخ معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی گفت و گویی درباره برنامه‌ها، سیاست‌ها و راهکارهای عملیاتی شدن مشارکت مردم در جهش تولید داشت و حالا در گفت و گوی دیگری با هادی گنجعلی دبیر ستاد مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان سوالاتی را پیرامون موضوعاتی چون، راهکارهای تحقق شعار سال، اهداف و فلسفه تشکیل این ستاد، برنامه‌ها و پروژه‌های اجرا شده و خروجی آنها، راهکارهای مردم پایه شدن تولید، چگونگی فعال سازی جمع سپاری سرمایه‌گذاری و توسعه بن سازه‌های لازم برای شکل گیری زنجیره‌های تولید مردمی جویا شده است.
مشروح گفت و گوی یک رسانه با هادی گنجعلی دبیر ستاد مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان را در ادامه می‌توانید بخوانید:
*به عنوان سوال ابتدایی، آقای دکتر بفرمائید علت و اهداف اصلی تشکیل چنین ستادی در معاونت علمی ریاست جمهوری چه بود و ساز و کار فعالیت ستاد به چه شکل است؟
یکی از حلقه‌های مفقوده در اکوسیستم نوآوری و فناوری دانش بنیان کشور، رصد دائمی فناوران و شرکت‌های دانش بنیان بوده است؛ سابقا حاکمیت در راستای حل مسائل گلوگاهی کشور خود راسا در جستجوی فناوران و نخبگان بوده و به جای اینکه فناوران برای حمایت به سراغ حاکمیت بروند، حاکمیت به سراغ فناوران می رفته است. یکی از رسالت‌های اصلی ستاد پیشران مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان، این است که ما برای حل مسائل کشور به سمت فناوران می‌رویم. یکی از مسیرهای تحقق این فرایند، «توسعه روابط و شبکه مردمی» است که تحقق آن برعهده ستاد پیشران در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری گذاشته شده است.
یکی از فعالیت‌های اصلی ستاد در سال ۱۴۰۲ ایجاد ارتباط بین صنایع بزرگ در حوزه‌های مختلف اعم از کشاورزی، صنعت، سلامت، معدن با شرکت‌های نوپا حوزه دانش بنیان بوده و کلیه فرایندهای راهبری، ارزیابی، تنظیم مالی بدون دخالت و صرفاً با نظارت حاکمیت صورت می گرفته است. ما با این اقدامات به دنبال تقویت زیست بوم نوآوری و فناوری و دانش بنیان هستیم و الحمدالله ۱۰ پروژه موفق در حوزه سلامت داشتیم که در ادامه مصاحبه درباره آن به تفصیل توضیح خواهم داد.
بنابراین اگر بخواهم در یک جمله توضیح بدهم، فلسفه تشکیل ستاد مردمی سازی این بوده که سابقا فناوران، نوآوران و متخصصان و مبتکران به سمت دولت و حاکمیت می‌رفتند و یا جواب می‌گرفتند یا خیر ولی با تشکیل این ستاد، کلان مسائل کشور از تمام دستگاه‌ها دریافت می‌شود و ما برای حل این چالش‌ها به سمت فناوران و نوآوران که برخی دانش بنیان هستند و برخی دیگر شخص و یا شرکت غیردانش بنیان هستند، می‌رویم و در این مسیر اگر نیازی و یا مسأله‌ای از نظر معنوی و مالی داشته باشند، توسط ستاد برطرف و راهبری می‌شود.
*با توجه به انتصاب جنابعالی در تیرماه ۱۴۰۲، در راستای فعال‌سازی ظرفیت‌های مردمی در توسعه اقتصاد دانش بنیان و همچنین شناسایی عرصه‌های اساسی مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان تاکنون چه برنامه‌هایی در دستور کار ستاد قرار گرفته است؟ در صورت اجرا شدن طرح‌ها و برنامه‌ها، خروجی آنها چه بوده؟
مفهوم مردمی سازی متفاوت از مفاهیمِ خصوصی سازی و سایر نظریات مشابه در توسعه اقتصادی مردم گرا است؛ مردمی سازی اقتصاد از آموزه‌های اقتصادی اسلام و قانون اساسی سرچشمه می‌گیرد و می‌توانیم بگوییم در مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان، مردم جایگزین دولت می‌شوند و ارزش افزوده توسط مردم شکل می‌گیرد و دولت نقش نظارتی و فراهم کردن بستر و ظرفیت‌های کسب و کار را برعهده دارد. یکی از مهمترین وظایف این ستاد بسیج امکانات ظرفیت‌های مردمی بوده که مهمترین طرحی که سال گذشته در حوزه کشاورزی در دستور کار قرار دادیم، «طرح هوشمند آبیاری زیرسطحی» بوده که این طرح تقریباً از ۴-۵ سال پیش آغاز و الحمدالله سال گذشته با حضور رئیس جمهور و رئیس قوه قضائیه در تهران و خوزستان افتتاح شد. حضرت آقا تاکید دارند که کشاورزی باید دانش بنیان شود و این طرح بارقه‌های امیدی را در بحث هوشمندسازی کشاورزی ایجاد کرد. این طرح توسط یک شخص که دانش آن را از اقصی نقاط دنیا کسب کرده، بومی سازی شد و ستاد پیشران مردمی سازی آن را با جمع سپاری‌های مردمی عملیاتی کرد.
مستحضر هستید که دانش‌های روز گران اند. ما در اجرا با استفاده از «ظرفیت های مردمی» این طرح را اجرایی و کشاورزان خٌرد را جمع و تبدیل به تعاونی کردیم و تمام منابع آنها را پای کار آوردیم. به نظرم خروجی این طرح خروجی غیرقابل تصوری بود چرا که توانستیم با استفاده از این تکنولوژی ۷۵ درصد مصرف آب را در کشاورزی کاهش دهیم. در حال حاضر در حوزه کشاورزی ۹۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کنیم که با این تکنولوژی عملاً ۴۵ تا ۵۰ آب در حوزه کشاورزی ذخیره می‌شود. بنابراین توانستیم این تکنولوژی «های تک» را با استفاده از ظرفیت مردمی عملیاتی کنیم و در حال حاضر قریب به ۲ هزار هکتار کشت با این تکنولوژی صورت گرفته است.
با توجه به مصوبه مجلس در برنامه هفتم قریب به ۱۵۰ هزار هکتار باید در سال ۱۴۰۳ با این تکنولوژی و توسط این مجموعه مردم نهاد و دانش بنیان آبیاری شود.
*در پاسخ به سوال اول اشاره داشتید که پروژه‌هایی در حوزه سلامت با ظرفیت‌های مردمی اجرا شده است، درباره این پروژه‌ها کمی بیشتر توضیح دهید.
پروژه اول، پروژه تأمین مواد اولیه دارویی است. ما در تأمین مواد اولیه دارو با توجه به ظرفیت‌های عظیم در حوزه پتروشیمی کاملاً وابسته هستیم و الحمدالله قدم اول در بومی سازی مواد اولیه در ستاد مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان برداشته شده است. موضوع دوم تولید آنتی بادی‌ها است که قریب به ۴۰۰ نوع آنتی بادی تولید کردیم.
در پروژه دیگری هوش مصنوعی را با حوزه سلامت مرتبط و موضوع درمان را هدفمند کردیم؛ یعنی اگر به طور مثال فردی به بیماری سرطان مبتلا شود با شرایط فعلی این فرد باید یا درمان کلینیکال را شروع کند و یا به سراغ درمان‌های دیگر برود. اما هوش مصنوعی تمام ژن‌های بیمار را با استفاده از داده‌های دریافت شده از بیمار بررسی و نوع دارو و مسیر درمان را به صورت هدفمند با توجه ژنتیک فرد مشخص می‌کند. تقریباً ۲ یا ۳ کشور در دنیا این تکنولوژی را دارا هستند و این یکی از افتخارات دانشمندان ایرانی است که توانسته اند به این نوع تکنولوژی دست پیدا کنند. در حال حاضر ستاد در حال پیگیری اخذ دریافت تاییدیه های وزارت بهداشت برای این مجموعه دانش بنیان است.
این نکته را باید در ادامه اضافه کنم که فناوران اغلب نمی‌توانند با بدنه ارزیاب کشور ارتباط برقرار کنند و نصف راه به اصطلاح «می‌بٌرند». در ستاد پیشران این مساله کاملاً حل شده است و همین دوستان از ۱۰ کشور دنیا پذیرش داشتند که بروند و تکنولوژی شأن را در آنجا عرضه کنند که الحمدالله با استفاده از ظرفیت ستاد در معاونت علمی، این فناوران دستاورد خود را در کشور عملیاتی خواهند کرد و ظرفیت‌ها و زیرساخت‌هایی در اختیار آنها قرار گرفته است. پروژه‌های دیگری نیز در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی در دستور کار ستاد قرار دارد.
*در حکم انتصاب جنابعالی بر پیگیری ایفای نقش آفرینی حداکثری نوآوری مردم پایه در رونق اقتصاد ملی و محلی در راستای نیل به اقتصاد مقاومتی تاکید شده است، لطفاً بفرمائید این مأموریت چطور پیگیری شد و برای تحقق این راهبرد چه اقداماتی در دستور کار ستاد قرار گرفته و یا در ادامه خواهد گرفت؟
بررسی‌ها نشان داده آن مدلی که امروزه کشور را در شرایط تحریم به سمت مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان و توسعه همه جانبه سوق می‌دهد، همین فناوری‌های نوین و دانش بنیان است. در بسترسازی برای رشد سریع اقتصادی، شرکت‌های دانش بنیان و نخبگانِ مردمی از طریق تجمیع سرمایه‌های کوچک و سرمایه گذاری در فعالیت‌های فناورانه از جمله تولید محصولات اساسی و استراتژیک می‌توانند تعامل فعال با بخش دولتی و خصوصی داشته باشند.
در بسترسازی برای رشد سریع اقتصادی، شرکت‌های دانش بنیان و نخبگانِ مردمی از طریق تجمیع سرمایه‌های کوچک و سرمایه گذاری در فعالیت‌های فناورانه از جمله تولید محصولات اساسی و استراتژیک می‌توانند تعامل فعال با بخش دولتی و خصوصی داشته باشند
یکی از کارهای مهمی که از چندین سال گذشته پیگیری می‌شد و سال گذشته توسط ستاد عملیاتی شد، تولید «خوراک دام» بود که با جمع سپاری مردمی این پروژه را عملیاتی کردیم؛ یعنی در منطقه‌ای مثل رودبار جنوب و قلعه گنج، مردم به دلیل عدم بررسی عرضه و تقاضا، اغلب ضررده بودند و مثلاً گوجه و پیاز مازاد می‌کاشتند و به دلیل نبود بازار متأسفانه کشاورزان متضرر بودند که ما در این منطقه یک مجموعه دانش بنیان را فعال کردیم و یک محصول فوق استراتژیک به نام دستگاه «تولید سیلاژ یونجه» را بومی سازی کردیم که تکنولوژی آن به صورت انحصاری در دست آمریکا بود و ما دومین کشوری هستیم که به تکنولوژی ساخت این دستگاه دست یافته ایم.
بر همین اساس از مردم منطقه خواسته شد به جای تولید محصولات ضررده، گیاه و درختی مثل یونجه را بکارند و این مجموعه دانش بنیان به صورت تضمینی آن را از مردم خریداری کند. خوشبختانه با استفاده از این راهبرد و همچنین بهره گیری از دستگاه تولید سیلاژ یونجه، سال گذشته خوراک دام به میزان ۲۰ هزار تن در این مجموعه تولید شد و در اختیار دامداران با قیمت مناسب قرار گرفت. در کشور خوراک دام برای دام سبک و سنگین زیر ۹ یا ۱۰ هزار تومان پیدا نمی‌شود ولی این خوراک تولیدی در این منطقه با پروتئین بالا که جوابگوی نیاز غذایی دام است، با قیمت ۴ تا ۴ هزار و ۵۰۰ تومان در اختیار دامدار قرار داده می‌شود. این پروژه نشان از این دارد که مردم ظرفیت بالایی چه از نظر جمع سپاری‌های مالی چه از نظر اجرایی دارند و این خود یک نمونه عینی مشارکت مردمی است
در این پروژه در منطقه محروم با منابع مردمی و با استفاده از ظرفیت‌های دانش بنیان کار بزرگ‌های تک (با فناوری پیشرفته) صورت گرفت و الحمدالله اجرای این طرح در ۳ منطقه ایرانشهر، همدان و تبریز سریعاً تسری پیدا خواهد کرد و امسال با حضور معاون علمی رئیس جمهور به بهره برداری می‌رسد.
*با توجه به شعار امسال که جهش تولید با مشارکت مردمی نام گذاری شده، معاونت علمی و ستاد پیشران مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان چه کمکی می‌تواند در راستای تحقق این شعار انجام دهد؟
مهمترین وظیفه ستاد در راستای تحقق شعار سال این است که بتوانیم موضوعات مهم و تأثیرگذار در اقتصاد مردم پایه را در مجموعه‌های خرد دنبال کنیم و در همین رابطه یکی از محورهای عملیاتی ستاد در سال ۱۴۰۳، اشتغال زایی حداکثری با مشارکت مردم در تولید است. یکی از برنامه‌هایی که در سال ۱۴۰۳ دنبال می‌کنیم، تولید «منسوجات پشمی» با مشارکت مردم است. تولید منسوجات پشمی ظرفیت بالایی برای صادرات و آورده بالای اقتصادی برای کشور دارد و منجر به اشتغال بالایی در مناطق مختلف کشور می‌شود این در حالی است که عملاً از نگاه مسئولان جا مانده است.
براساس تفاهم ستاد با شهرداری تهران مقرر شد برای تولید منسوجات پشمی از ظرفیت زنان سرپرست خانوار استفاده شود و با یک رگولاتوری دقیق و درست یک اشتغال ۱۰۰ هزار نفری را در تهران شاهد باشیم. این تفاهم نامه که سال گذشته منعقد شد، در ۱۴۰۳ عملیاتی خواهد شد؛ بر همین اساس دو خط ۷ تن تولید مواد اولیه محصولات پشمی راه اندازی خواهد شد و این مواد در اختیار زنان سرپرستان در شهر تهران قرار می‌گیرد تا بتوانند محصولات با ارزش افزوده مثل قالی، گپه، فرش و سایر محصولات را تولید کنند و با خرید تضمینی توسط ستاد پیشران این پروژه جلو خواهد رفت.
*شما در واقع یکی از شروط مردمی کردن اقتصاد را استفاده از ظرفیت‌های دانش بنیان و نوآوری می‌دانید؟ یعنی با بکارگیری این ظرفیت، مردم جذب تولید می‌شوند؟
بله. به نظر بنده ارتباط فناوران و دانش بنیان‌ها با اقتصاد مردمی می‌تواند راهگشا باشد. اگر شما دقت کرده باشید دیگر جوانی در روستا پیدا نمی‌شود که کشاورزی را به مدل و سبک قدیمی انجام دهد. اگر بخواهیم اقتصاد را دانش بنیان و مردمی کنیم و مردم درگیر اقتصاد شوند حتماً باید به دانش بنیان بودن آن توجه شود و در واقع با یک روتوش نوآورانه آن را عرضه کنیم چرا که روتوش نوآورانه به آن کار جذابیت می‌دهد و باعث می‌شود جوانان در حوزه‌های مختلف پای کار بیایند.
به طور مثال با استفاده از دانش و سیستم آبیاری زیرسطحی می‌توان ظرفیت عظیمی از جوانان را پای کار حوزه کشاورزی که یک حوزه مادر تخصصی و پیشران در کشور است، پای کار بیاوریم. در مدل کشاورزی هوشمند جوان با انرژی و دانش آموخته متعهد و محقق ما در مزرعه با یک اپلیکیشن کل مزرعه تحت اختیار خود را مدیریت و میزان سم، آب، کود و سایر مواد مورد نیاز را به صورت عالمانه بررسی می‌کند و این مدل هوشمند است که برای جوان‌های امروز جذابیت دارد. به نظر من گلوگاه اصلی اینکه ما بتوانیم مردم را در اقتصاد درگیر کنیم این است که باید حتماً از ظرفیت‌های دانش بنیان و فناورانه در این زمینه استفاده کنیم.
*در همین زمینه آیا دستگاه‌های اجرایی نیز پای کار آمده‌اند؟
با وزارتخانه‌های صمت، کشاورزی و نیرو چندین پروژه مهم را پیش بردیم و به طور مثال با وزارت نیرو پروژه دانش بنیان «اصلاح تصفیه آب فاضلاب» اجرایی شد. در حال حاضر در تصفیه خانه‌های آب فاضلاب و پساب از تکنولوژی‌های درجه ۳ و ۴ که منسوخ شده، استفاده می‌شود. ۸۵ تا ۹۰ درصد آب پساب دنیا (یعنی آبی که در حوزه کشاورزی و سایر حوزه‌های شستشو استفاده می‌شود) از آب تصفیه فاضلاب است ولی چون از آنجایی که هنوز از دانش‌های منسوخ شده ۴۰-۵۰ سال پیش استفاده می‌کنیم، خروجی خوبی نداشته ایم و در این حوزه نتوانستیم حرفی برای گفتن داشته باشیم.
*یکی از مشکلات کشور که در سالهای اخیر پر رنگ تر شده، موضوع خشکسالی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های آبی کشور به ویژه در کشاورزی است، از آنجا که این موضوع یکی از نیازهای اساسی مردم است، آیا برای مردمی سازی حل این مسئله با کمک فناوری نیز اقداماتی انجام شده است؟
الحمدالله سال گذشته یک تیم فناور دانش بنیان و مردمی را پیدا کردیم که توانست عملاً یک تکنولوژی بومی ایران را در تصفیه خانه شهر اهر با منابع معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری عملیاتی کند و خروجی که این تصفیه خانه برای وزارت نیرو داشت، خروجی فوق العاده ای بود. این تصفیه خانه به دلیل بوی نامطبوع با احکام قضائی پلمب شده بود و به دلیل جاری شدن پساب برای محیط زیست آسیب زا بود اما این مجموعه دانش بنیان، ظرفیت‌های خود را در اختیار وزارت نیرو قرار داد و بهترین خروجی را داشت، خروجی که حتی بهترین تکنولوژی‌ها هم به پای آن نمی‌رسد. با این تکنولوژی در زیرساخت فعلی ۲ برابر بیشتر فاضلاب تصفیه شد و استاندارد محیط زیست را برای تعیین روش تصفیه (bod و COD) اخذ کرد. با این روش کیفیت آب افزایش پیدا کرد و تقریباً می‌شود گفت آب فاضلاب از نظر کیفیت به آب چشمه تبدیل شد!
با این تکنولوژی در زیرساخت فعلی ۲ برابر بیشتر فاضلاب تصفیه شد و استاندارد محیط زیست را برای روش تصفیه (bod و COD) اخذ کرد
عملاً این مجموعه دانش بنیان با یک پنجم قیمت توانست یک تصفیه خانه آب را احیا کند و خروجی به مراتب بالاتری را نسبت به روش‌های مشابه شاهد بودیم. این پروژه‌ای که می‌توانست ۵ یا ۷ سال به طول انجامد ظرف مدت ۴ تا ۵ ماهه شروع شد و در نهایت خوشبختانه تمام مسئولان و متخصصان حوزه آبفای کشور صحه گذاشتند که این یک تکنولوژی منحصر به فرد بومی در کشور است. اگر این تیم‌های دانش بنیان مردمی را که کسی بعضاً به آنها اعتماد نمی‌کنند، با استفاده از ظرفیت‌های نهادهای دولتی مثل ستاد پیشران معاونت علمی به مجموعه‌های دولتی متصل شوند و دانش‌های روز دنیا توسط فناوران و محققان این مجموعه‌ها در صنایع مختلف رسوخ کند، تحرک و تحول بسیار خوبی در کشور ایجاد کند.
از طرفی یکی از گلوگاه‌های اصلی کشور در حوزه معدن و مجموعه‌های فولادی، «سنگ آهن» است و تمام متخصصان و کارشناسان بر این باور هستند که تا ۱۰ سال آینده این محصول ارزشمند دیگر در دسترس نخواهد بود. سال گذشته تعدادی از فناوران به ستاد پیشران مراجعه کردند و ادعا کردند که می‌توانند سنگ‌آهن هماتیت را به مگنتیت تبدیل کنند؛ این نوع سنگ در صنایع مختلف از جمله صنایع فولادی کاربرد دارد و در حال حاضر در دنیا کسی به تکنولوژی ساخت این سنگ نرسیده و اغلب در حال تحقیق و توسعه هستند.
یکی دیگر از طرح‌ها تولید «گرافن یک تنی» است که ما خط تولید گرافن تک لایه که محصول منحصر به فردی در دنیا است، به تازگی افتتاح شد و در ماه‌های آتی با افزایش ظرفیت، ماهانه یک تنی گرافن تولید خواهیم داشت. گرافن ماده جدیدی در دنیا است و کاربردهای زیادی در حوزه‌های مختلف از جمله آب و فاضلاب، سلامت، نفت و گاز، ساختمان و … دارد. پیش از این تولید این محصول با ارزش را در کشور نداشتیم و با استفاده از ظرفیت دانش بنیان‌ها و بستر سازی از سوی ستاد پیشران توانستیم به خط تولید آن دست پیدا کنیم.
و در آخر اگر نکته‌ای باقی مانده، بفرمایید…
در سال ۱۴۰۳ با نگاه به شعار جهش تولید با مشارکت مردمی، پروژه‌های متعددی در دستور کار ستاد پیشران در حوزه‌های مختلف قرار گرفته است که برخی از آنها در سال ۱۴۰۲ آغاز و امسال به بهره برداری خواهد رسید و برخی دیگر از پروژه‌ها انشاالله با جمع سپاری‌های مردمی بالاخص در مناطق کمتر برخوردار عملیاتی خواهد شد. به طور مثال تولید بذر صیفی جات، تولید کود ارگانیک، پروژه آبیاری هوشمند و تولید گلخانه‌های بدون انرژی برق و گاز در دستور کار ستاد پیشران قرار دارد که کار مقدماتی این پروژه‌ها با همکاری مجموعه‌های دانش بنیان مردمی و دستگاه‌ها از سال گذشته آغاز شده و کار فنی و اجرایی آن در سال جاری دنبال می‌شود.
انتهای پیام
