پیوند مغز استخوان و شرایط اهدا سلول بنیادی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی تسریر، پیوند مغز استخوان به انگلیسی Bone Marrow Transplant نامیده می‌شود. پیوند مغز استخوان عمل پزشکی است که برای جایگزینی مغز استخوان آسیب‌دیده یا از بین رفته انجام می‌شود. مغز استخوان ممکن است بر اثر بیماری، عفونت یا شیمی‌درمانی دچار آسیب شود. مغز استخوان حاوی سلول‌هایی به نام سلول بنیادی است که وظیفه ساخت اواع سلول‌های خونی را بر عهده دارند. این روش شامل پیوند سلول‌های بنیادی خون است. این سلول‌ها به مغز استخوان رفته و در این ناحیه سلول خونی جدید تولید می‌کنند و باعث رشد مغز استخوان جدید می‌شوند.

این درمان ویژه برای افراد مبتلا به سرطان استفاده می‌شود. سلول‌های بنیادی به طور معمول در مغز استخوان وجود دارند. این سلول‌ها در بدن اهداکننده فیلتر شده و به ناحیه موردنظر بدن بیمار واگذاری می‌شود. هدف از این انتقال ازبین‌بردن سلول‌های غیرطبیعی است. اهدا‌کننده سلول بنیادی می‌تواند خود فرد (از مغز استخوان سایر نواحی بدن استفاده می‌شود) یا شخص دیگری باشد.

پیوند مغز استخوان از سال ۱۹۶۸ با موفقیت برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، لنفوم، کم‌خونی آپلاستیک، اختلالات نقص ایمنی و برخی از سرطان‌های تومور جامد مورداستفاده قرار می‌گیرد.

مغز استخوان چیست؟

مغز استخوان بافتی نرم و اسفنجی است که در داخل استخوان‌ها قرار دارد. بیشتر سلول‌های خونی بدن در این ناحیه تولید و ذخیره می‌شوند. سلول‌هایی که سایر سلول‌های خونی را می‌سازند، سلول بنیادی نامیده می‌شوند. ابتدایی‌ترین سلول بنیادی، سلول بنیادی پرتوان است. این سلول با سایر سلول‌های بنیادی تفاوت‌هایی دارد. از جمله:

• بازسازی: قادر است سلول دیگری مشابه خود تولید کند.

• تفکیک: قادر است یک یا چند زیرمجموعه از سلول‌های بالغ‌تر تولید کند.

برای پیوند مغز استخوان از این نوع سلول‌ها استفاده می‌شود.

پیوند مغز استخوان در چه مواردی انجام می‌شود؟

هدف از پیوند مغز استخوان درمان بسیاری از بیماری‌ها و انواع سرطان است. از پیوند مغز استخوان در موارد زیر استفاده می‌شود:

• زمانی که دوزهای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی موردنیاز برای درمان سرطان بسیار زیاد باشد، ممکن است سلول‌های بنیادی مغز استخوان به طور دائم آسیب ببینند یا از بین بروند.

• زمانی که لازم است مغز استخوان سالم جایگزین مغز استخوان بیمار و بدون عملکرد شود (شرایطی مانند سرطان خون یا کم‌خونی آپلاستیک).

• برای بازسازی سیستم ایمنی جدید تا بتواند با سرطان خون باقیمانده یا سایر سرطان‌ها مبارزه کند.

• برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر از روند بیماری‌های ژنتیکی (مانند سندرم هورلر و آدرنالوکودیستروفی)، مغز استخوان سالم با عملکرد ژنتیکی درست جایگزین می‌شود.

پیوند مغز استخوان برای درمان کدام بیماری‌ها مفید است؟

از پیوند مغز استخوان در درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود. این روش معمولاً برای درمان بیماری‌های زیر مفید است:

• پیوند مغز استخوان برای سرطان خون حاد

• کم‌خونی آپلاستیک شدید و آنمی سیکل سل

• لنفوم‌ها (لنفوم هوچکین و غیر هوچکین)

• مولتیپل میلوما

• اختلالات نقص ایمنی

• برخی از سرطان‌ها با تومور جامد (در شرایط نادر)

• آدرنولوکودیتسروفی

• سندرم‌های شکست مغز استخوان

• لوسمی مزمن

• پیوند مغز استخوان برای تالاسمی

• هموگلوبینوپاتی‌ها

• کمبودهای ایمنی

• خطاهای ذاتی متابولیسم

• نوربلاستوما

• اختلالات سلول پلاسما

• نارسایی مغز استخوان

• آمیلوئیدوز اولیه

• پیوند مغز استخوان بیماران پسوریاسیس.

عوارض احتمالی پیوند مغز استخوان برای گیرنده

• عفونت: احتمال عفونت در بیمار مبتلا به سرکوب شدید مغز استخوان وجود دارد. عفونت‌های باکتریایی شایع‌ترین آن‌ها هستند. عفونت‌های ویروسی و قارچی می‌توانند زندگی بیمار را تهدید کنند. هرگونه عفونت می‌تواند باعث بستری شدن بیمار یا آسیب دائمی به اندام‌ها شود. معمولاً استفاده از آنتی‌بیوتیک، داروهای ضدقارچی و داروهای ضدویروس برای جلوگیری از عفونت جدی برای بیمار مبتلا به نقص ایمنی توصیه می‌شود.

• پلاکت پایین و گلبول قرمز کم: ترومبوسیتوپنی (پلاکت پایین) و کم‌خونی (گلبول قرمز کم) ممکن است در نتیجه عدم موفقیت پیوند مغز استخوان ایجاد شود. این حالت خطرناک بوده و حتی ممکن است، منجر به مرگ فرد شود. پلاکت پایین می‌تواند باعث خونریزی خطرناک در ریه‌ها، دستگاه گوارش و مغز شود.

• مایعات اضافی: این عارضه می‌تواند منجر به ذات‌الریه، آسیب کبدی و فشارخون بالا شود. دلیل این عارضه این است که کلیه‌ها با مقدار زیاد مایعات در قالب داروهای داخل وریدی آسیب می‌بینند.

• ناراحتی تنفسی: وضعیت تنفس ممکن است در طول پیوند به خطر بیفتد. التهاب مجرای هوایی، عفونت، مایعات اضافی و بیماری پیوند علیه میزبان می‌توانند به ریه‌ها آسیب وارد کنند.

• آسیب به اندام: کبد و قلب ممکن است، حین پیوند آسیب ببینند.

• شکست در پیوند: شکست پیوند در مغز استخوان یک عارضه بالقوه است.

• بیماری پیوند علیه میزبان: این مسئله یک عارضه جدی و تهدیدکننده است. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی اهداکننده در برابر بافت گیرنده واکنش نشان می‌دهد. برخلاف پیوند عضو که سیستم ایمنی بیمار، اندام پیوندشده را رد می‌کند؛ در این حالت سیستم ایمنی جدید می‌تواند به تمام اعضای بدن بیمار حمله کند. با گذشت زمان و به کمک داروها سیستم ایمنی جدید، بدن را پذیرفته و حمله را متوقف می‌کند. رایج‌ترین اندام‌های مورد حمله دستگاه گوارش، کبد، پوست و ریه هستند.

عوارض پیوند مغز استخوان برای اهداکننده

سلول‌های بنیادی را می‌توان از قسمت خلفی استخوان لگن تحت بیهوشی عمومی دریافت کرد. جدی‌ترین عارضهپیوند برای اهداکننده اثرات بیهوشی حین عمل است. ممکن است اهداکننده بعد از عمل احساس خستگی یا ضعف کند و برای چند روز در راه‌رفتن مشکل داشته باشد. ناحیه‌ای که مغز استخوان از آن خارج شده است، تا چند روز درد می‌کند. برای کاهش درد می‌توان از مسکن استفاده کرد.

در روشی که سلول بنیادی از خون گرفته می‌شود، عوارض کمتر است. قبل از اهدای خون، تزریق دارویی انجام شده تا تعداد سلول‌های بنیادی در خون افزایش پیدا کند. عوارض این داروها شامل درد استخوان، درد عضلانی، سردرد، خستگی، تهوع و استفراغ است. این عوارض چند روز بعد از قطع تزریق از بین می‌روند.

شرایط اهداکننده پیوند مغز استخوان

اهداکننده در سلول درمانی می‌تواند خود بیمار، خواهر، برادر، والدین، خویشاوندان یا شخص غیرمرتبط باشد. برای بررسی تطابق اهداکننده با بیمار باید آزمایش‌هایی انجام شود. آزمایش‌های مختلفی مربوط به سلامت کلی، قرارگرفتن در معرض ویروس‌ها و تجزیه‌وتحلیل ژنتیکی برای تعیین میزان مطابقت انجام می‌شود. همچنین دستورالعمل‌هایی درباره نحوه اهدا مغز استخوان داده می‌شود.

سلول‌های بنیادی با برداشتن مغز استخوان جمع‌آوری می‌شوند. این کار را می‌توان با واردکردن سوزن در مرکز نرم استخوان یا با جمع‌آوری سلول‌های بنیادی از خون محیطی انجام داد. در حال حاضر اهدای سلول بنیادی از طریق خون محیطی بیشتر رایج است.

شرایط گیرنده مغز استخوان

قبل از پیوند ارزیابی گسترده‌ای روی گیرنده انجام می‌شود. باید تمامی گزینه‌های درمانی از نظر سود و ضرر بررسی شوند. همچنین انجام معاینات فیزیکی و آزمایش‌های متعدد برای ارزیابی عملکرد اندام‌ها و خون بیمار ضروری است. در بیشتر مواقع بیمار باید ۱۰ روز قبل از انجام پیوند برای هیدراتاسیون، ارزیابی و سایر آماده‌سازی‌ها به مرکز پیوند مراجعه کند.

جراح یا رادیولوژیست یک لوله نازک بلند (کاتتر داخل وریدی) در ورید بزرگ قفسه سینه یا گردن قرار می‌دهد. این لوله در طول مدت درمان باقی می‌ماند. تیم پیوند از آن برای تزریق سلول‌های بنیادی پیوندی، داروها و فرآورده‌های خونی به بدن استفاده می‌کند.

تسریر مراقب سلامتی شماست!